ÇOCUĞUM İÇİN ÖĞRENİYORUM!
İŞİTME NEDİR? İŞİTME KAYBI NEDİR?
Çevremizdeki ses dalgalarının kulak kepçesi tarafından toplandıktan sonra, dış kulak yolu ve orta kulak aracılığıyla iç kulağa iletilmesi ve iç kulakta mekanik ses enerjisinin elektrik ĞP*enerjisine dönüşmesi ve işitme siniri ile beyne iletilmesi ile işitme gerçekleşir. İşitme, sesleri algılama eylemi veya süreci olarak tanımlanmaktadır. Bu yolların herhangi birinde oluşan patolojiler nedeniyle çevredeki seslerin algılanmamasına işitme kaybı denir. İşitme kaybı hafif veya ileri derecede olabilir.
İşitme kaybı doğuştan ya da sonradan gelişmiş olabilir. İşitme kaybı ayrıca konuşma gelişim aşamasında ortaya çıkış zamanına göre; prelingual(dil öncesi), perilingual(dil dönemi) ve postlingual(dil sonrası) olarak sınıflandırılır.
İŞİTME KAYBI TÜRLERİ NEDİR?
İşitme kaybı türleri 5’e ayrılmaktadır.
- İLETİM TİPİ İŞİTME KAYBI: Dış ve ortak kulak patolojileri nedeniyle sesin iç kulağa iletimindeki azalma ile oluşan kayıptır. Enfeksiyon, dış kulak anomalileri , ortak kulak iltihabı vb. hastalıklarda görülür.
- SENSÖRİNÖRAL İŞİTME KAYBI: İç kulakta meydana gelen sesin transfer ve dönüşümünü engelleyen, iç kulağa yakın sinir yollarını da içine alan işitme kayıplarıdır.
- MİKST TİP İŞİTME KAYBI: Hem orta kulak hem de iç kulakta meydana gelen hasarların ortaya çıkarttığı iletim ve dönüşüm fonksiyonlarının etkilendiği işitme kayıplarıdır.
- SENTRAL İŞİTSEL İŞLEMLEME BOZUKLUKLARI: Beyindeki, anlama ve konuşma alanları arasındaki iletişim bozukluğunun ortaya çıkardığı işitsel fonksiyon bozukluğudur.
- FONKSİYONEL İŞİTME KAYBI:Herhangi bir hasar olmaksızın ağır psikolojik travmaların veya başka bir kazanç sağlama çabasının ortaya çıkardığı işitme kayıplarıdır.
İŞİTME KAYBI DERECELERİ NELERDİR?
İŞİTME CİHAZI NEDİR? KİMLERE UYGUNDUR?
İşitme cihazı, işitme kayıplı bireylerde işitme kaybının olumsuz etkilerini önlemek veya gidermek amacıyla kullanılan ve kişinin ihtiyacı olan düzeyde işitebilmesini sağlayan cihazlardır. Elektronik, pille çalışan, sesleri, amplifiye eden (yükselten) ve daha iyi bir iletişim için ses değişikliklerinin yapılabildiği işitme cihazlarında ses, bir mikrofon aracılığıyla alındıktan sonra elektriksel sinyallere dönüştürülür. Amplifikatör sessinyallerinin şiddetini arttırdıktan sonra, hoparlör aracılığıyla ses kulağa gönderilir.
İşitme cihazı sağlık uygulama tebliğini aşağıdaki linkten inceleyebilirsiniz.
http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2015/04/20150421-3.htm
İşitme cihazlarında birden çok marka mevcuttur. Çocuğunuza uygun cihaz ,odyolog eşliğinde seçilmeli ve uzmanların kontrolü altında olmalıdır.
KOKLEAR İMPLANT NEDİR?
Koklear implantlar, standart işitme cihazlarından tam olarak faydalanamayan, ileri ve çok ileri derecede sensorinöral işitme kaybı olan kişiler için geliştirilmiş elektronik tıbbi cihazlardır.
İleri ve çok ileri derece işitme kayıplarında, işitme cihazı yeterli gelmemektedir. Koklear implant , kokleanın işlem görmeyen kısmını bertaraf ederek ses sinyallerini doğrudan işitme sinirine ulaştırır.
Koklear implant sistemi iki kısımdan oluşur.
1.İç Parça: Ameliyatla derinin altına yerleştirilir. Kemiğe implante edilen bir alıcıdan ve kokleaya yerleştirilen elektrotlardan oluşur.
2.Dış Parça: Kulak arkasına takılan bir ses işlemcisinden ve işlemciyi antene bağlayan bir birimden oluşur. Anten, içte kalan kısmın üstüne denk gelecek şekilde derinin üstüne manyetik olarak tutturulur.
Koklear implant nasıl çalışır?
1.Sesler ses işlemcisinin mikrofonu tarafından toplanır.
- Ses işlemcisi, sesleri analiz edip özel bir dijital bilgi kalıbı halinde kodlar.
- Anten bu bilgiyi implantın alıcısına aktarır.
- İmplant bu dijital bilgileri yorumlar ve elektronik sinyale dönüştürüp kokleadaki elektortlara gönderir.
- İşitme siniri sinyalleri alıp beyindeki işitme merkezine göderir. Beyin de bu sinyalleri ses olarak yorumlar.
Koklear İmplant Kullanıcısı Olmak İçin Aşamalar
- Koklear implant programı olan bir kliniğe başvurmak.
Koklear implant ameliyatı ve sonrasındaki takip süreci koklear implant merkezlerinde yapılır. Kullanıcılar aile hekimi ya da KBB hekim tarafından bu merkezlere sevk edilir.
Bu merkezlerde aşağıdaki uzmanlık dallarından oluşan bir ekip bulunur:
KBB Hekimi: Tıbbi değerlendirme, ameliyat ve sonrasındaki bakım
Odyolog: İşitmenin değerlendirilmesi, işemcinin ayarlanması ve programlanması, takip
Psikolog: Hastanın koklear implanta psikolojik uygunluğunu değerlendirmek
Konuşma Terapisti: Konuşma ve dil gelişimini değerlendirmek
2.Kişinin Koklear İmplantasyon İçin Değerlendirilmesi
İmplantasyon ekibi, hastanın koklear implantasyon sistemine uygunluğunu değerlendirmek amacıyla bir dizi test ve değerlendirme yürütür. Bunlar:
- İşitme becerilerini ve işitme sinirinin fonksiyonlarını gösteren ayrıntılı bir odyolojik değerlendirme
- İşitme cihazları veya diğer destek cihazları ile yapılan testler
- Tıbbi muayene
- İç kulağın BT ve/veya MR taraması
- Hastanın psikolojik değerlendirilmesi ve/veya ailenin implanta yönelik motivasyonunun ve beklentilerinin değerlendirilmesi
- Konuşma ve dil değerlendilimesi
- Dinleme/dudak okuma becerilerinin değerlendirilmesidir.
3.Koklear İmplant Ameliyatı
KBB cerrahının koklear implantın sisteminin iç parçası olan implantı cilt altına ve koklea içine yerleştirmesi işlemidir. Genellikle 1-3 saat sürer. Genel anestezi ile yapılır. İmplant gövdesi kulak arkası kemiğe, elektrot ise kokleanın içine yerleştirilir. İmplant yerleştirildikten sonra cihazın etken çalışıp çalışmadığı kontrol edilir.
Hastanede kalış süresi 1 veya 2 gündür. Ameliyat edilen bölgenin tamamen iyileşmesi üç ile beş hafta sürebilir. Operasyon küçük bir iz bırakır ancak bu alan genellikle yeniden çıkan saçların arasında gizlenir.
4.Ses işlemcisinin programlanması ve ilk sesler
Ses işlemcisinin programlanması odyolog tarafından bilgisayar ve özel bir yazılım kullanılarak yapılır. Odyolog elektrotun her kanalı için kullanıcının duyduğu en az sesi (eşik seviyesi) ve en yüksek fakat rahatsız etmeyen sesi (en rahat seviye) belirleyerek ses haritası oluşturur. Böylece kullanıcı, sesleri yeterince yüksek ve rahatsız olmayacak biçimde duyabilir. Sonraki seanslarda programda ince ayar yapılır.
Cihazın ilk açılışından sonra 1.ay, 3. ay, 6. ay ve 1. yılın sonu olmak üzere dört rutin ayar yapılır. Daha sonraki yıllarda bu ayarlar yılda bir defa kontrol edilir.
5.İnce Ayar Ve Rehabilitasyon
Kapsamlı bir eğitim ve rehabilitasyon programı kullanıcının, koklear implanttan göreceği faydayı arttırması bakımından olmazsa olmaz bir aşamadır. Rehabilitasyon süresi, kişideki işitme kaybının türüne, kişinin yaşına ve kişisel motivasyonuna bağlı olarak değişir. Temelde kullanıcıların işitmeyi ilk kez veya yeniden öğrenmeye ihtiyacı vardır. Odyolog ses işlemcisinin ince ayarını yapmak için muayene programı oluşturur. Tekrar tekrar yapılan bu ayarlar gereklidir çünkü işitme sinirinin elektrotlardan gelen sinyallere adapte olabilmesi ve beynin bu sinyalleri yorumlamayı öğrenmesi zaman alır. İlerleyen süreçte ses işlemcisi programına yapılan müdahaleler azalır. Deneyimli kullanıcılar odyologlarını yılda bir kez ziyaret ederler.
Rehabilitasyon programı ile terapist, eğitimci ve aile bireyleri çocuğa dinleme ve konuşma becerilerini geliştirmesine yardımcı olmaya odaklanırlar. Bu beceriler için çocuğun cesaretlendirilmesi ve bunların günlük etkinlikler içine karıştırılması gerekmektedir. Rehabilitasyon aşamasında aileye çok önemli görevler düşer. Çocuğun asıl eğitimi evde aile ile birlikte olur. Burada ailenin ilgisi ve sabrı çok önemlidir.
REHABİLİTASYONDA İLK AŞAMA
Çocuğun koklear implanttan maksimum yarar sağlamasında pek çok etken rol alır. İşitsel becerileri kazanmada güçlü bir temel oluşturmak için ailelerin karşılaştığı ve kontrol edebileceği üç temel şart vardır;
- İmplantın düzenli kullanımı
- Sesli uyaranın sürekliliği
- Ailenin durumu kabullenmesi ve eğitimin her aşamasına istekli katılımı
İmplantın düzenli kullanımı nasıl olmalıdır?
İmplanttan maksimum yarar sağlanabilmesi için çocuğun uyanık olduğu süreçte uygun ayarda ve şekilde kullanması gerekir. En fazla 2 ay sonunda çocuğun gün boyu cihazı kullanması gerekmektedir. İlk günlerde çocuğun cihazı kendiliğinden takması beklenilmemelidir . Bu süreçte ilerleme yavaş ve zorludur. Çocuğun implantı kendiliğinden kullanmak istemesi bazen 18 ile 24.aylara kadar uzayabilir.
Sürecin kolaylaşması için öneriler:
- Cihazı her gece aynı yere bırakın ki çocuğunuz sabahları gidip onu yerinden alabilsin.
- Cihazı çocuğunuza her gün aynı saatte ve aynı yerde takmaya çalışın.(çocuğunuz uyanınca)
- Çocuğunuz cihaz düşecek diye korkmadan rahatça hareket edebilmesi için cihazı sağlam biçimde takın. Bunu sağlamak için kulak kalıbı ya da firmaların ürettiği birçok taşıma seçeneğini kullanabilirsiniz.
- Cihazı takma işlemi bittikten sonra belli sözcük ya da cümleler (‘Artık Süpermen gibi duyabilirsin’ ya da ‘Harika’) kullanabilirsiniz.
- Cihazı taktığı için çocuğu ödüllendirmeyin ya da bu yüzden ona özel muamele yapmayın; cihazı kullanması normal, zaten olması gereken bir davranış olarak görün, bu şekilde çocuğunuz da öyle görecektir.
- Tüm aile bireyleri çocuğa karşı sevgi dolu ama aynı zamanda kararlı bir tutum sergilemelidir. Çocuk cihazı oyun ya da tehdit amaçlı çıkarma gibi hareketlerde karşılaştığınızda taviz vermeyen, kararlı bir tutum sergileyin.
İlk Ayardan Sonra Gözlemlenmesi Beklenen Davranışlar
- Müzikle hafifçe sallanma
- Televizyona artan ilgi
- Ses çıkarmanın sıklaşması
- Gevelenen, çıkarılan seslerin çeşitlilik kazanması
Çoçuğunuz ile iletişim şekliniz nasıl olmalıdır?
Ailenin çocuğuyla iletişim şeklini etkileyen birçok etken vardır. Bazı aileler yalnızca sözlü dili içeren katı bir yaklaşım seçerken, diğerleri sözlü dili ve işaret dilini karışık kullanmayı tercih edebilmektedir.
Çocuğunu erken implant ettiren aileler, çocuklarının sözlü dili işlevsel biçimde kullanmasını sağlamak ve çocukta dil öğrenimi için kritik olan zaman aralığından istifade emek için bunu tercih etmektedir. Yalnızca sözlü dil kullanmak, erken implant edilen çocuklar için başarılı sonuçlar verebilir. Ancak işitme kaybı dışında diğer öğrenme güçlükleri olan çocuklarda total iletişim tercih edilebilir. Bunun kararını aileler ya da çocuk ile çalışan uzmanlar verebilir.
Çocuğunuzla iletişim kurarken net ve güçlü bir ses kullanmalısınız. Sürekli olarak sesinizi kullanmanız, çocuğunuzun da sesini kullanarak cevap vermesine ve farkında olmadan aranızdaki ’iletişim bağı’nın kurulmasına yardımcı olacaktır. İşitme kayıplı çocuklar ilk aşamada ihtiyaç ve isteklerini işaret dilini kullanarak gerçekleştirmeyi keşfederler. İşitme cihazı kullanımı ya da koklear implant kullanımı sonrası görsel yöntemlerin yanında işitsel ipuçlarını da fark etmesi ya da kullanması için onu teşvik etmelisiniz. Bu süreç oldukça zorlu geçebilir.
Etkin iletişim sağlamanın yolları şunlardır;
- Net konuşmanın kullanılabileceği ortamlar yaratın.(yemek masasında, kitap okuma, alışverişte vb.)
- Çocuğunuzun çevresel sesleri fark etmesi için onu teşvik edin. Ona kulağını göstererek ‘dinle’ deyin daha sonra sesin kaynağını gösterip, sesin neye ait olduğunu söyleyin.
- Oyuncaklarla ya da evdeki eşyalar ile sesler çıkarmasına izin verin. Yaptığı sesler hakkında konuşun. Ne kadar çok farklı ses dinlerse işitsel dikkati daha fazla artacaktır.
- Çocuğunuza parmak oyunları ya da şarkılar söyleyin. Çocuklar müziğe daha uzun dikkatini verir.
- Sesli oyuncakları saklayarak sesin kaynağını bulmasını sağlayın. Bunu saklambaç oynayarak da yapabilirsiniz.
- Sesin başlamasını ve bitişini çocuğunuza gösterin. Birlikte şarkı dinlerken müziği kapattığınızda ‘aa ses yok’ diyip dansınızı bitirin ya da müziği açınca ‘aa ses var’ diyip dans etmeye tekrar başlayın.
- Çocuğunuz sesler çıkarıyorsa ya da bir şey söylemeye çalışıyorsa ona dikkatinizi verin ve anlıyormuş gibi cevap verin.
- Birlikte oyun oynayın. Diğer aile bireylerinizi de oyunlarınıza katın.
- Daima güçlü bir ses kullanın ama bağırmayın.
- Gereksiz yere yavaş ya da abartılı ağız hareketleri yapmayın.
- Konuşmanızda doğallıktan yana olun.
- Anlamlı yüz ifadeleri kullanın.
- Konuşmaya başlamadan önce dikkatini size verdiğine emin olun.
- Basit kelime ya da cümleler kurun.
- Kalıplaşmış cümlelerden kaçının.
- Göz kontağı kurarak konuşun. Birlikte kitap okuyarak ya da cee-ee oynayarak göz kontağı pratiği yapabilirsiniz.
- Uygun yerlerde tekrarlara yer verin.
- Çocuğunuza konuşma fırsatı yaratın.
- Çocuğunuzu dinlerken başka işlerle meşgul olmayın.
- Soru sorduktan sonra bir müddet beklemeyi unutmayın. Bu bekleme süresi onun cevabını hazırlamasını ve konuşmaya başlamak için cesaretini toplamasını sağlar.
- Sorduğunuz sorular basit düzeyde ve anlaşılır olsun.
- Çocuğunuzun ilgilendiği her şey hakkında konuşun. Ortak ilgi oluşmuş durumlarda çocuğun öğrenimi maksimuma çıkar.
- Gürültülü ortamlardan kaçının.
- Konuşulacak konu hakkında ön bilgilendirme yapın.
- Çocuğunuzun çıkardığı sesleri çeşitlendirerek taklit edin. Bu şekilde onu daha fazla ses çıkarmaya teşvik etmiş olursunuz.
- Taklit edeceği sesleri çıkarması için oyuncakları kullanın.
- Çocuğunuza sıra almayı öğretin. Sırayla araba sürün ya da legolarla sırayla kule yapın.
- Çocuğunuzun cümlelerine daima yeni kelimeler ekleyin. Eğer iki kelimelik cümle kuruyorsa 3 ya da 4 kelimelik cümleler kurun.
ÇOCUĞUNUZ İLE EVDE YAPABİLECEĞİNİZ ETKİNLİKLER
*SIRA ALMA OYUNLARI
- Sıra ile kule yapma,
- Karşılıklı araba sürme,
- Sıra ile boncuk dizme,
- Topu birbirine atarak paslaşma
*SESİN BAŞLAMASINI VE BİTİŞİNİ FARKETME OYUNLARI
- Şarkı ile birlikte sandalye kapmaca oyunu,
- Şarkı bittiğinde donma, şarkı başladığında dans etme
- Dinle-at. Çocuk legoyu alıp kulağına götürür ve dinler. Ebeveyn davula vurur ya da herhangi bir ses çıkarır. Çocuk sesi fark ettiğinde legoyu kutunun içine atar.
*SESLERİ AYIRTETME ÇALIŞMALARI
- Ling seslerini ayırt etme çalışması. 6 adet ling sesimiz bulunmaktadır. Bunlar; aa,uu,ii ,şş,mm ve ss sesleridir. Her bir ses bir oyuncak ile eşlenir. (a- araba, u-uçak, i-eşek, s-yılan, ş-bebek, m- yiyecek) Eşleştirdiğimiz oyuncaklarla öncelikle seslerimizi dinleriz daha sonra önüne dizerek, istediğimiz sesi vermesini isteriz.
- Kelime ayırt etme çalışması. 1,2,3 heceli kelime kartları çocuğa gösterilir. Örneğin top, bebek ve araba kartları masaya dizilir ve söylenen kelimeyi göstermesi istenir.
- Sesin şiddetini ayırt etme çalışması. İki ayrı renkte minder seçilir(mavi-kırmızı). Renkler ile alçak ses ve yüksek eşleştirilir. Yüksek ses geldiğinde mavi mindere otururken, alçak ses geldiğinde kırmızı mindere oturması istenir.
- Sesin uzunluğunu ya da kısalığını ayırt etme çalışması. İki ayrı uzunlukta nesne seçilir( uzun kule-kısa kule).Uzun ses (aaaaaaaa) yapıldığında uzun kuleyi gösterir, kısa ses (aa) yapıldığında kısa kuleyi göstermesi istenir.
- Sesin kalınlığını ya da inceliğini ayırt etme çalışması. Davul sesi ile zil sesi oyuncaklarla eşleştirilir. Davul çaldığımızda eşleştirdiğimiz oyuncağı göstermesi istenir.
- Hayvan seslerini ayırt etme çalışması. Oyuncak hayvanlar çocuğun önüne dizilir ve sesi çıkarılan hayvanı vermesi istenir. Taklit çalışmalarında da hayvan seslerini kullanabilirsiniz.
*SESLERİ TANIMA ÇALIŞMASI
- Vücut parçalarını tanıma. Bir oyuncak bebek alınır ve çocuğun’ gözü nerde? ‘, ‘burnu nerde’ diye sorulur ve çocuğun göstermesi istenir.
- Hayvanları tanıma. Oyuncak hayvanlar ile bir çiftlik oluşturun. Hayvanların yaşadığı yerler ve ne ile beslendiği hakkında konuşun. Hayvanların isimlerini söyleyerek istediğiniz hayvanı vermesini sağlayın.
Kullanılan Kaynakçalar
1.Küçük yaştaki implant kullanıcıları için anne-baba el rehberi, MED-EL.
2.Yücel E., Çocuğum ve Ben artık iletişim kurabiliriz,2012
3.Little Listeners,Koklear implantlı küçük çocukları destekleyici bir kaynak,MED-EL.
4.Ebeveynler için koklear implant kılavuzu,COHLEAR.